Studiereis naar het erfgoed van Adolphe Sax
Leuven – Parijs, 23 oktober 2019

Een verslagje van Jan De Vuyst

Op 23 oktober deden de leerkrachten saxofoon, daarin financieel gesteund door Artrium vzw hun leerlingen een studiereis cadeau naar de fabriek ‘Henry Selmer’, die “de rolls-royce” van de saxofoons produceert. Henry Selmer werkte een tijdje samen met de zoon van Adolphe Sax die het bedrijf van zijn vader had geërfd, en nam het uiteindelijk over om het uit te bouwen tot een wereldwijd leverancier van top-saxen en -mondstukken… Elke Leuvense saxleerling van de jongste twintig jaar krijgt één maal in zijn studieloopbaan de unieke kans om deze fabriek te bezoeken; dit was het vierde vijfjaarlijkse werk en leerbezoek…

Om tijdig in Parijs toe te komen (en de drukte op de périphérique zoveel mogelijk te vermijden), moesten de Leuvense saxofonisten al vroeg uit de veren. Voor mij ging de wekker om 3.30 uur… (je moest er wat voor over hebben!) Na de gebruikelijke ontwaakstapjes sprong ik de fiets op naar het Slac. In Kessel-lo was het dan nog muisstil. Een wat vreemde ervaring om door nog lege straten te rijden. In Leuven waren er echter al, of beter nog… levende zielen die hun (dissonante) muzikaliteit met de medemens wilden delen. Op het afgesproken vroege uur kwam ik aan op de afgesproken plek bij het Slac en ook de medestudenten druppelden langzaamaan binnen. Gebracht door zorgzame ouders, of met de fiets peddelend, gewapend met ontbijt en middagboterhammen… Stipt om 4.30 uur stapten we op een hypermoderne bus, makkelijk herkenbaar want gesierd met Jommeke en zijn vrienden. Twee elkaar afwisselende chauffeurs; een nog jonge voor de rit naar de Parijse rand en een bijzonder ervaren chauffeur voor de rit door Parijs brachten ons veilig op de bestemming; de fabriek van Henri Selmer in Parijs. Het eerste half uur gonsde de bus nog van enthousiast gekwebbel onder de dertig deelnemers, maar al snel werd het muisstil in de bus. Bij een korte tussenstap ontwaakten de slapers en konden we “les environnements de Paris” bekijken; het ‘stade de France’ als trotse voetbaltempel met grote reclamepanelen van de Franse vedetten bijvoorbeeld.

De eerste indruk van de fabriek Henri Selmer was voor mij wat verrassend. Het excellente product wordt gemaakt in één van de wat groezelige industriële buitenwijken van Parijs en als je bij de vestiging staat, zie je dat de tand des tijds de gebouwen heeft geraakt; met een logo met een ontbrekende “E” als symbool voor de niet zo moderne faciliteiten. Als we dan rondgeleid werden doorheen de werkplaatsen werd die eerste indruk tegelijk bevestigd als gecorrigeerd. Enerzijds machines voor hypermoderne 3-D printing in oude niet zo klaar verlichte, lawaaierige ruimten – we kregen ook voor de arbeiders verplichte oorbescherming mee van de zorgzame fabrieksverantwoordelijken - en anderzijds een grote groep van zorgvuldig ambachtelijk opererende arbeiders die de mondstukken met de aloude industriële technieken met gerichte aandacht snijden en kappen en vormen van ebonieten stokken tot uiterst precieze klankkamers en die de messingplaten vouwen en prepareren en samenstellen, tot prachtige gelakte en sierlijk gegraveerde saxen. De zorgvuldigheid van die arbeiders, de aandacht voor het detail en de traagheid van het procedé vielen op; 400 mondstukken per dag, 10.000 saxen per jaar voor de internationale markt, vervaardigd door ruim 400 arbeiders. Onze Engelstalige gids, zelf saxofonist, gaf ons bij elke stap de toelichting, gelardeerd met verduidelijkende commentaren voor wie de taal van Voltaire beheerste. Hij gaf ook aan dat de vele kleine tussenstappen die nu in het proces aanwezig zijn, wellicht in de nabije toekomst meer geautomatiseerd en efficiënter en effectiever zullen gemaakt worden, al zal zorgvuldig handwerk wellicht het handelsmerk van Selmer blijven. Sommige arbeiders konden hun fierheid over hun werk niet verbergen en gaven kleine eigen uiteenzettingen over de verwerkingsprocédés mee, tot in de kleinste details van veertjes en kleppen, van boringen en hechtingen. Dat was confronterend; ik kan me niet voorstellen dat ik graag in deze werkomstandigheden zou arbeiden dag aan dag, maar de trots van de arbeidsters en arbeiders voor hun product straalde duidelijk af. Van een mollige oudere werknemer kregen we als trofee ook een klein merkplaatje van het prestige-instrument mee dat wellicht in veel studentenkamers een ereplaatsje zal krijgen. In een opleiding tot saxofonist hoort het aanbieden van vorming over het instrument en ik kan me geen betere introductie voorstellen over de bouw van de saxofoon als dit inspirerende bezoek.

Het twee uur durende bezoek werd in de autobus waarin we onze middagboterhammetjes mochten verorberen natuurlijk druk becommentarieerd. Gedurende de namiddag bezochten we dan de plek die elke kunstenaar met Parijs verbindt; Montmartre. We klommen op naar de Sacré-Coeur Basiliek (toch wel een sportieve prestatie); trotseerden de wat opdringerige verkopers van snuisterijen op de trappen; wandelden langs de iconische pleintjes van het kunstenaarskwartier met de straattekenaars en kraampjes met souvenirs; kuierden voorbij gekende locaties als de ‘Moulin de la Galette’ (om van die andere rode ‘Moulin’ maar te zwijgen, en bezochten het kerkhof van Montmartre waar zoveel bekende kunstenaars hun laatste rustplaats vonden; in de eerste plaats natuurlijk Adolphe Sax. Dat was toch wel even indringend; het kleine mausoleum waarin de grote instrumentenbouwer begraven werd. Verder zagen we de zerken van groten als Berlioz, Offenbach, Ampère, Foucault en vele anderen. Heel bijzonder was het moderne en met levende bloemen gesierde graf van France Gal.

Omdat we tijdig de Parijse drukte verlieten, konden we de terugreis aanvatten zonder veel fileleed. De docenten hadden nog een quiz voorbereid die tegelijk een samenvatting was van het verloop van de dag en die door allen gewonnen werd. Gedurende een “laatste avondmaal” in een baanrestaurant konden we verder onze belevenissen in goede stemming uitwisselen en verbroederen en verzusteren en plannen smeden als saxofonisten. Rond half tien kwamen we dan, veilig teruggebracht door onze twee chauffeurs, weer bij het Slac aan, een heerlijke dag rijker.

Dank Artrium, dank saxleerkrachten voor deze unieke ervaring, voor dit mooie studiegeschenk!